ناسناوی پاشاكانی باکوری ميزۆپۆتاميا لە دەقە میخیەكاندا
(سوبارتو، خەمازى، سيمورروم) وەک نمونە
DOI:
https://doi.org/10.25156/ptjhss.v4n2y2023.pp535-549الملخص
پاشاكانی باكوری میزوپۆتامیا لە كۆندا هەڵگری چەندین نازناوبوون كە ڕەنگدانەوەی هێزو دەسەڵاتەكەیان بووە لە ڕوی سیاسی و كۆمەڵایەتیەوە و ئاینی و سەربازیشەوە، لە ڕێی ئەو نازناوانەی كە پاشاکان لە خۆیان ناوە دەتوانین شارەزای شێوازی فەرمانڕەوایەتیەكەیان بین، ئایا زیاتر گرنگیان بە لایەنی ئاینی داوە یان لایەنی كۆمەڵایەتی سەربازیان زیاتر لامەبەست بووە ، لەم توێژینەوەیەدا هەوڵ ئەدەین باس لەو نازناوانە بكەین كە پاشاكانی باكوری میزوپۆتامیا لە خۆیان ناوە، یان ئەو شێوازی ناوهێنانەیان دیاری دەكەین كە لە دەقە مێخیەكانی پاشاكانی میزوپۆتامیادا باس كراون لەبەر ئەوەی ناسناوی پاشا لە ناوەڕۆكدا دان نانە بە پاشاو پیرۆزكردنی دەسەڵاتەكەی هەروەها ئاماژەیەكە بۆ مەودا و فراوانی ئەو ناوچەیەی فەرمانڕوایی تیادا دەكات لە گرنگترین ئەو نازناوانە (EN) گەورەی کاهینەکانی پەرستگا بووە دەسەڵاتی ئاینی هەبووە لە سەردەمی بەرەبەیانی بنەماڵةكانى سومةرى هەندێک جار فەرمانڕەوایی شارەکانیان کردووە وکاروباری دەوڵەتیان بەڕێوەبردووە، گلگامێش هەڵگری ئەم نازناوە بووە ، (ENSI) واتە میر یان فەرمانڕەوای شار چەند کارێکی هەبووە لەوانە نوێنەری خواوەند بووە لە شارەکاندا ، سەپەرشتی کاروباری ئاینی کردووە، فەرماندەی جەنگ بووە و دادوەر و بەرپرسی گشتی بووە هەموو کارەکانی خەڵکی بەڕێوەبردووە لە چوارچێوەی دەوڵەتی شارەکەیدا، (LUGAL) واتە پاشا كە قەڵەمڕەوی فەرمانڕەواییەكەی لە (ENSI) فراوانتر بووە فەرمانڕەوایی چەند شارێکی کردووە، دەسەڵاتی ئاینی بەدەست بووە ، هەروەها فەرمانڕەوایی چوارلاو پاشای وڵاتی سومەر و ئەكەد یەكێك ی دیكەن لەو نازناوانە كە بەكارهاتووە هەندی كاتیش فەرمانڕەواكان هەڵگری پلەی سەربازی بوون وەك (Šagina) جەنەڕاڵ، ئەم توێژینەوەیە پشت دەبەستێت بە چەندین بەڵگەی مێژووی و شوینەواری وەک نوسینە مێخیەکان كە لەسەر تابلێتی قوڕین و بەرد و پەیکەر و پەیكەری سەرشاخەكان و مۆرەکان هتد... نوسراون لە کاتی هەڵکۆڵینە شوێنەواریەکان دۆزراونەتەوە یان لە لایەن پاشاکانی پێشوو بەجێماوە بۆمان.
التنزيلات
المراجع
لیستی سەرچاوەکان
أ- کتێب و گۆڤارە کوردیەکان
- احمد ،کۆزاد محمد .(٢٠٠٧) کوردوستانی ناوەڕاست لە نیوەی یەکەمی هەزارەی دووەمی پ.ز دا، بنکەی ژین، سلێمانی.
- حسن،ئەردەڵان عوسمان.(٢٠٠٧) ”بێتواتە لە سەرچاوە مێخیەکاندا،“ گۆڤاری سوبارتو، ژمارە ١، سەندیکای شوێنەوارناسانی کوردوستان، هەولێر.
- زاموا، دڵشاد عزیز(٢٠١٨) ”كڕۆنۆلۆجيای ميێژوو و شارستانييةتی گەرميان لةژێر ڕۆشنایی بەڵگە شوێنەواری و تۆمارە کۆنەکاندا (چاخی بەردینی کۆن تا کۆتایی سەردەمی ساسانی (،“ گۆڤاری زانکۆی گەرمیان، ژمارە٥، زانکۆی گەرمیان.
- عەبوڵا، هاشم حمە (٢٠٠١) ”میرنشینی خەمازی،“ گۆڤاری هەزارمێرد، ژمارە ١٧، ساڵی پێنجەم، وەزارەتی ڕۆشنبیری-بەڕێوەبەرایەتی گشتی چآپ.
- قەرەداغی،فاضل.(٢٠٠٢) ”شیکشاببوم،“ گۆڤاری هەزارمێرد، ژمارە ١٩، ساڵی پێنجەم، وەزارەتی ڕۆشنبیری-بەڕێوەبەرایەتی گشتی چآپ وبڵاوکردنەوە، سلێمانی.
- قەرەداغی،فاضل.(٢٠٠٤) مێژووی دێرینی کوردوستان، بەرگی یەکەم، سلێمانی.
ب- کتێب و گۆڤارە عەرەبیەکان :
- القرداغی، رافیدە عبداللە عبدالصمد (2008) كردستان العراق في التاريخ القديم في ضوء المصادر المسمارية من الألف الثالث ق.م حتى612 ق.م، اطروحة دکتوراە(غیر منشورة) تقدمت بها إلى مجلس كلية العلوم الإنسانية -جامعة السليمانية.
- باقر، طه.(٢٠٠٩) مقدمة فی تاریخ الحضارات القدیمة، الجزء الاول، الطبعة الاولی،دارالوراق للنشر،بغداد .
- بهنیسی، عفیف(١٩٨٤) وثائق ایبلا، دمشق.
- خلیل، غیث حبیب(٢٠١٢) ”مسلة النصر ل(نرام سین) (دراسة تحلیلیة لمعطیاتها الفنیة والحضاریة) “، مجلة آداب الفراهیدی، العدد (١٣)، جامعة تکریت.
- رشید، فوزی (1976) ”دراسة اولية لتمثال باسطكي،“ مجلةسومر، العدد ٣٢، الجزء 1و2، بغداد.
- رضا، حلمی رسول، المملکةالمیتانیة ١٥٥٠ -١٣٦٥ق.م دراسة (تاریخة-سیاسیة) (٢٠٠٩) رسالة ماجستیر(غیر منشورة) تقدمت بها إلى مجلس كلية العلوم الاجتماعیة-جامعة کویە.
- عبدالصمد، رافیدە عبداللە و احمد،کۆزاد محمد.(١٩٩٧) ”صخرة غریب هەلەدنی حقائق ومعلومات وثائقیة،“ گۆڤاری هەزارمێرد، ژمارە ١، ساڵی یەکەم، وەزارەتی ڕۆشنبیری-بەڕێوەبەرایەتی گشتی چآپ وبڵاوکردنەوە، سلێمانی.
ج- گۆڤارە فارسیەکان
- نیکنامی، کمالالدین و محمد امین میرقادری(١٣٩٧) ”سرنخهای جدیدی از رویدادهای تاریخی در سرپل ذهاب در اواخر هزارۀ سوم پ.م با نگاهی به نقش برجستة آنوبانینی،“ پژوهشهای ایرانشناسی، سال 8، شمارۀ 2.
د- کتێب و گۆڤارە ئینگلیزیەکان:
- Ahmed,Kozad Mohamad (2012) The Beginnings of Ancient Kurdistan (c. 2500-1500 BC) A Historical and Cultural Synthesis, Proefschrift ter VERKRIJGING van de Graad van Doctor aan de Universiteit Leiden, Op Gezag Van Rector Magnificus, Leiden.
- Al-Fouadi, A. (1978) “Inscriptions and Reliefs from Bitwata,” Sumer 34
- Altaweel, Mark et Al (2012) “ New Investigations in the environment, History, and Archaeology of the Iraq hilly flanks: Shahrizor survey project 2009-2011,” Iraq,Vol. 74.
- Eidem, E. and J. Læssøe ( 2001) The Shemshara Archives 1, The Letters, Copenhagen.
- Frayne, D. R.( 1990) Old Babylonian Period (2003-1595 BC), RIME 4, Toronto.
- Frayne,D.(1993) Sargonic and Gutian Periods (2334 - 2113 BC), RIME 2,, Toronto Press.
- Frayne, D. R.))1997) “On the location of Simurrum,” Crossing Boundaries and Linking Horizons: Studies in Honor of Michael C. Astour, Bethesda-Maryland.
- Gelb,I, J(1944) Hurrians and Subarians, Chicago.
- Grayson, A. K.(1974-77) “The Empire of Sargon of Akkad,” AfO 25
- Hallo, W. W. (1978) “Simurrum and the Hurrian Frontier,” RHA 36 .
- Jacobsen, Th.(1939)The Sumerian King List, Chicago
- Lafont, Bertrand (2009) “The Army of the Kings of Ur: The Textual Evidence,” Cuneiform Digital Library Journal 2009:5, CNRS, Paris Nanterre.
- Owen ,David I. (2000)“The Royal Gift Seal of &illuš-Dagan, Governor of Simurrum,” Studi sul Vicino Oriente Antico, dedicati alla memoria di Luigi Cagni, ed. S. Graziani, Napoli.
- Salvini, M.( 1998)“The Earliest Evidence of the Hurrians before the Formation of the Reign of Mittanni,” Urkesh and the Hurrians, Studies in Honour of L. Cotsen, ed. G. Buccellatiand Marilyn Kelly Buccellati, Bibliotheca Mesopotamica, vol. 26, Malibu.
- Shaffer, A. and N. Wasserman. (2003) “Iddi(n)-Sîn, King of Simurrum: A New Rock Relief Inscription and a Reverential Seal, ” Mit einem Beitrag von Ursula Seidl,” ( ZA 93).
- Steinkeller, P.(1998)“The Historical Background of Urkeš and the Hurrian Background in Northern Mesopotamia,” Urkesh and the Hurrians, Studies in Honour of L. Cotsen, ed. G.Buccellati and Marilyn-Kelly Buccellati, Bibliotheca Mesopotamica, vol. 26, Malibu.
- Stępień, Marek(2009) From the History of State System in Mesopotamia —The Kingdom of the Third Dynasty of Ur Akme. Studia Historica,R, Zakład Graficzny UW.
- Tsouparopou Lou Christina, (2017) “Counter-Archaeology’: Putting the Ur III Drehem Archives Back in the Ground, ” At the Dawn of History Ancient Near Eastern Studies in Honour of J. N. Postgate, Winona Lake, Indiana Eisenbrauns, United States of America.
- Vacin ,Ludek .(2011) Šulgi of Ur: life, deed, ideology and legacy of a Mesopotamian ruler as reflected primarily in literary text, PhD in Assyriology, Department of the Languages and Cultures of Near and Middle East School of Oriental and African Studies University of London.
- Wilhelm, G(1989).The Hurrians, Wiltshire.
