كیەكەگارد وەك ڕەخنەگری هیگڵ
(توێژینەوەیەكی شیكاریی ڕەخنەییە هەڵێنجراوە لە تێزی دوكتۆرا)
DOI:
https://doi.org/10.25156/ptjhss.v5n1y2024.pp281-290Keywords:
كیەكەگارد، هیگڵ، ڕەخنەی فەلسەفی، بابەتی، خودی، بوون.Abstract
پوختە
بەگەڕانەوە بۆ سەرچاوەی سەرەكی لە نێو نووسینەكانی خوداناس و فەیلەسووفی دانماركی سۆرین كیەكەگارد (1813-1855) و لە ڕوانگە و دیدی ئەوەوە بۆ هیگڵ: (1770-1831)؛ ئەم توێژینەوەیە تیشك دەخاتە سەر پەیوەندیی و ناكۆكیی هزریی ئەم دوو فەیلەسووفە، ئەمەش سەبارەت بە چەمكەكانی ڕاستەقینە(truth)، خود (self) و بابەتیبوون(objectivism). كیەكەگارد سەرەتا لە ڕەخنەكانیدا ڕووی لە هیگڵیستە دانماركییەكان و پاشان ڕاستەوخۆ دەچێتە سەر ڕەخنە لە نووسینەكانی هیگڵ خۆی. ئەو كەلێنە ئاشكرا دەكات كە بابەتیبوون (objectivism)، لە فەلسەفەی هیگڵدا دروستی كردووە، كە كیەكەگارد بە گەڕانەوەی بۆ خود (Selv)، لە هەوڵی پڕكردنەوەیدایە و پێی وایە خودباوەڕییش (subjectivism) هەڵگری ڕاستەقینەی خۆیەتی. كیەكەگارد مكووڕە لەسەر ئەوەی كە ڕاستەقینە شتێكی خودییە و نابێت فەلسەفەش بچێتە سەر ڕێچكەی زانست. لە كاتێكدا هیگڵ دەڵێت دەبێت فەلسەفە ڕێچكەی زانست بگرێتە بەر. كیەكەگارد دەڵێت زۆر شت لەم بوون و ژیانەدا هەن، كە خۆیان بەدەست ئەزموونكاری و تێبینی و تاقیكردنەوەوە نادەن و زانست بەو ئامرازانەی لەبەردەستیدان ناتوانێت پەییان پێ بەرێت، لەوانەش چۆن بتوانین ڕێژەی باوەڕ، ئەڤین، هاوڕێیەتی و بەدكاری و.. لەلای مرۆڤەكان دیاریی بكەین و هەڵیانسەنگێنین. بە چ پێوەرێك داوەری و حوكم لەو بارەیەوە دەربكرێت؟
بۆ خستنەڕووی ئەم كێشەیە پشتمان بە میتۆدی ڕەخنەی فەلسەفیی بەستووە و گەیشتووینەتە ئەو ئەنجامەی كیەكەگارد فەلسەفەی بە شێوەیەكی كردەیی بۆ تێگەیشتن لە بوونی مرۆڤ خستۆتەكار و ئەمەش ڕێگەی پێداوە سیستەمی هزری هیگڵ بخاتە ژێر پرسیاری گرنگەوە. بۆ كیەكەگارد هەر ئەوەندە بەس نییە سیستەمێكی بیركردنەوەمان لەبارەی بوون و ژیانەوە هەبێت و بتوانین ژیان و واقیع بە بیرۆكە و نووسین و قسە شییبكەینەوە، بەڵكو پێویستە ئەو بیركردنەوەیە پەیوەست بێت بە ژیانی كردەیی و ڕۆژانەی مرۆڤەكانیشەوە، بگرە پێویستە ئەو بیركردنەوەیە لەو ژیانەوە هەڵقوڵابێت و خزمەتیشی پێ بكات و چارەسەری كێشە ڕۆژانەییەكانیشی بكات.
وشە كلیلییەكان: كیەكەگارد، هیگڵ، ڕەخنەی فەلسەفی، بابەتی، خودی، بوون.
Downloads
References
سەرچاوەكان:
بە كوردی:
جۆرج ولهلێم فردریك هیگڵ: فێنۆمینۆلۆجی هۆش. و. د. محەمەد كەمال، سلیمانی: دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم، 2016.
د. حەمید عەزیز: فەلسەفە و لاهووت لە سەدەكانی ناوەڕاستدا. سلێمانی، ئەكادیمیای بیر و هووشیاری پێگەیاندنی كادیران، 2012.
بە فارسی:
كلیر كارلایل: كیركگور: كیركگور. ت: محمدهادی حاجی بیگلو. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ نخست: 1397.
گئورگ ویلهلم فریدریش هگل: تاریخ فلسفە. ت: دكتر زیبا جبلی، 3 جلد. تهران: چاپ اول، جلد اول، 1387.
سوزان لی اندرسن: فلسفەء كی یركگور، ت. خشایار دیهیی، تهران: فرهنگ نشر نو با همكاری نشر اسیم، چاپ دوم، 1398
مایكل اینوود: فرهنگ فلسفی هگل. ت: حسن مرتضوی، مشهد: نیكا، 1387.
لئو راوچ: فلسفة هگل. ت: عبدالعلی دست غیب. چاپ اول، تهران: نشر پرسش.
بە دانماركی:
یەكەم: بەرهەمەكانی كیەكەگارد
Søren Kierkegaard (SKS: Journalen DD), 11 aug, 1838.
Søren Kierkegaard: (SKS: Om Begrebet Ironi Om Begrebet Ironi med stadigt Hensyn til Socrates, 1841,-
Søren Kierkegaard: (SKS: Journaler og Parpirer 1608).
Søren Kierkegaard: (SKS 18, 193), 1843.
Søren Kierkegaard: (SKS: Journalen, 9. Okt. 1835). Og: Joakim Garff: SAK, 2017.
Søren Kierkegaard: (SKS: 12, 98-99), Indøvelse i Christendom, Af ANTI-CLIMACUS Nr. I. II. III. Udgivet af S. Kierkegaard, Kjøbenhavn, Forlagt af Universitetsboghandler C. A. Reitzel, Trykt hos Kgl. Hofbogtrykker Bianco Luno 1850.
Søren Kierkegaard: (SKS: 18; 303), Journalen JJ, 490, 1846.
Søren Kierkegaard: (SKS: 7, 139), Afsluttende uvidenskabelig Efterskrift, 1846.
Søren Kierkegaard: (SKS: Journalen AA,17, 24- 17,30), Gilleleie d. 1. Aug. 1835
Søren Kierkegaard: (SKS: 18, 194), Journalen JJ, 167, 1843.
Søren Kierkegaard: (SKS: Journalen JJ, 488, 1846.
Søren Kierkegaard: (SKS: 15, 27), Johannes Climacus, En Fortælling. 1842.
Søren Kierkegaard: (SKS: 20, 44), Journalen NB, 42, 1846.
دووەم: سەرچاوەی دەستی دوو:
Birgit Bertung: Søren Kierkegaards inspiration. København, Forlag 1, dk, 2013.
Carl Henrik Koch: Den Danske Idealisme 1800-1880. København: Gyldendal, 2004.
Giorg Brandes: Søren Kierkegaard, En Kritisk Fremstilling i Grundrids. København: Gyldendalske Boghandels Forlag (F. Hegel & Søn), 1877.
Johannes Sløk: Kierkegaards Univers (En Guide til geniet). København: Lindhardt og Ringhof Forlag A/S, 3. udgave, 3. oplag, 2013.
Johannes Sløk: Kierkegaards Univers (En Guide til geniet). København: Lindhardt og Ringhof Forlag A/S, 3. udgave, 3. oplag, 2013-
Søren Kierkegaard: (SKS: 18, 203), Begrebet Angest,1844.
Georg Brandes: Søren Kierkegaard, En Kritisk Fremstilling i Grundrids, 1877.
Søren Kierkegaard: (SKS: Tekstredegørelse), Begrebet Angest, 1844.
Klausen, Søren Harnow; Ziegler, Magnus Møller: hegelianisme i Den Store Danske på lex.dk. Hentet 19. maj 2023 fra https://denstoredanske.lex.dk/hegelianisme.
Fr. Helweg: Hegelianismen i Danmark.Hentet 19, maj 2023 fra https://tidsskrift.dk/kierkegaardiana/article/view/31564/29012
Johannes Sløk: Livets Elendighed (Kierkegaard og Schopenhauer. København, 1997.
Nevio Cristante: Nietzsche’s historical confrontation with Hegel: ‘The end of history’?, H.ü. Iktisadi ve idari Bilimler fakültesi dergisi, cilt 27, sayı 1, 2009.
Carl Henrik Koch: Kierkegaard og Det interessante. En studie i en æstetisk Kategori. København: C.A. RetzelsForlag 1992.
بە ئینگلیزی:
Nevio Cristante: Nietzsche’s historical confrontation with Hegel: ‘The end of history’?, H.ü. Iktisadi ve idari Bilimler fakültesi dergisi, cilt 27, sayı 1, 20
سەرچاوەی ئەلیكترۆنی:
Kierkegaard, Søren: Søren Kierkegaards Skrifter, udg. af Niels Jørgen Cappelørn; Joakim Garff; m.fl., Søren Kierkegaard Forskningscenteret 1997-2012 (tekster.kb.dk/sks).
Tonny Aagaard Olesen: Frederik Helveg og hans fremstilling Introduktion til “Hegelianismen i Danmark”, Hentet den 23 may 2023, fra: file:///C:/Users/Rebwar/Downloads/admin,+Olesen_305-329.pdf.
Preben Lilhav: Kierkegaard 1834-1840, værker, papirer, breve m.m. i udvalg. 2006. Hentet d. 8, 3, 2023, fra http://www.internetakademiet.dk/Sider/Forlag/Bog10.html.
Henrik Jøker Bjerre: Kierkegaard talte med selvets stemme, Hentet den. 10.4.2023, fra https://litteratursiden.dk/artikler/kierkegaard-talte-med-selvets-stemme.
Grøn, Arne; Garff, Joakim; Cappelørn, Niels Jørgen: Søren Kierkegaard i Den Store Danske på lex.dk. Hentet 14. juni 2023 fra https://denstoredanske.lex.dk/S%C3%B8ren_Kierkegaard
Pia Søltoft،Mette Berndsen og John Rydahl: Kierkegaard – lidenskabens tænker،Systime،2023.Hentet den 2023/06/02 fra https://kierkegaard.systime.dk/?id=1.
Stefánsson, Finn: tro i Den Store Danske på lex.dk. Hentet 24. maj 2023 fra https://denstoredanske.lex.dk/tro.
Polytechnic J. Hum. Soc. Sci.: A Periodical Open Access Scientific Journal