چاره‌سه‌ری پرسی ناوچە کێشە لەسەرەکان
قەزای مەخموور وەک نموونە
DOI:
https://doi.org/10.25156/ptjhss.v4n1y2023.pp639-704الكلمات المفتاحية:
ناوچه كێشه له‌سه‌ره‌كان، مه‌خموور، ده‌ستوور، مادده‌ی 140، چاره‌سه‌ری.الملخص
پوخته:
گرفتی ناوچە کوردستانییە دابڕێندراوەکان لە هەرێمی کوردستان، کە لەسەردەمی ڕژێمی بەعس دروستکرا، لە عیراقی نوێ دا واتە لە دوای روخانی رژێمی بەعس له ساڵی ٢٠٠٣ بە پرسی “ناوچە کێشە لەسەرەکان” ناسێنرا، و چارەسەریەکی یاسایی و ماوەیەکی دیاریکراویش بۆ جێبەجێکردنی چارەسەریی پرسەکە لە دەستووری هه‌میشه‌یی عیراق چەسپێندرا. بەڵام تا ئێستا (ئۆكتۆبه‌ری٢٠٢١) چارەسەرییە دەستوورییەکە بە تەواوی جێبەجێ نەکراوە؛
قەزای مەخموور، هەرچەندە بەکردەیی لە ساڵی ١٩٩١ لە "پەناگەی ئارام”، کە پێشینەی هەرێمی کوردستان بوو جیاکرایەوە، بەڵام بە فەرمیی لە ساڵی ١٩٩٦ لە لایەن ڕژێمی بەعس لە پارێزگای هەولێر دابڕێندرا و بە پارێزگای نەینەوا لکێندرا. دوای رووخانی رژێمی بەعس لە ساڵی ٢٠٠٣ گرفتی قەزای مەخمور بووەتە بەشێک لە پرسی "ناوچە کێشەلەسەرەکان" و چارەنووسی قەزاکە بەستراوەتەوە بە چارەسەریی گشتیی پرسەکە.
لە بەشی یەکەم و دووەمی ئەم توێژینەوەیەدا بە شێوەیەکی بابەتییانە لە هۆکار و فاکتەر و پاڵنەرەکانی گرفتی دابڕاندنی ناوچەکان بەگشتی و قەزای مەخموور بەتایبەتی دەکۆڵرێتەوە، و قۆناخەکان و پەرەسەندنەکان و دەرهاوێشتەکان بە ووردی ڕوون و شی دەکرێنەوە. تایبەتمەندییەکانی گرفتی قەزای مەخموور، وەک بەشێک لە پرسی "ناوچە کێشە لەسەرەکان"، کە بە گشتی پرسێکی گرنگ و چارەنووسسازە لە بەشی سێیەم دا لێیان دەکۆڵرێتەوە و شی دەکرێنەوە، هەروەها کات و شێوازی دابڕاندنی جیاوازیی دەڤەرەکە لە دەڤەرەکانی دیکەی هاوشێوەی ڕوون دەکرێنەوە، و شێوازێکی تایبەتی چارەسەریی گرفتی قەزای مەخمووریش، وەک سەرەتا بۆ دەستپێکردنەوە بە تەواوکردنی چارەسەریی پرسی "ناوچە کێشەلەسەرەکان" بە پێی دەستوور و بە گشتی لەم بەشەدا پێشنیارکراوە. و لە کۆتایی توێژینەوەکەش دا دەرەنجام و ڕاسپاردەکان دەخرێنە ڕوو.
التنزيلات
المراجع
لیستی سه‌رچاوه‌كان
یه‌كه‌م/ سه‌رچاوه كوردیه‌كان:
د. ئازاد عوسمان، ناوچە دابڕێندراو و کێشە لەسەرەکان (توێژینەوە)، هەولێر، ٢٠١٣.
نه‌وزاد عبدالله هیتۆتی، دۆزی كورد له عیراقدا و میكانیزمه‌كانی چاره‌سه‌ركردنی، چاپخانه‌ی دهۆك، دهۆك، 2009، ل 214.
سیروان حسین ئیسماعیل، شیكردنه‌وه‌یه‌كی جوگرافی بۆ تایبه‌تمه‌ندییه‌كانی دانیشتووان له قه‌زای مه‌خموور، نامه‌ی ماسته‌ر، كۆلێژی ئه‌ده‌بیات، زانكۆی سه‌لاحه‌ددین، 2008.
ئاسۆ له‌تیف، بنج و بنه‌وانی ناوی شارۆچكه‌ی مه‌خموور، گۆڤاری قه‌ره‌چووغ، ژماره 8، هه‌ولێر، 2003.
سابیر حه‌سه‌ن، نۆژه‌نكردنه‌وه‌ی قشله‌ی مه‌خموور، ئینسكلۆپیدیای هه‌ولێر، شوێنه‌وار، چاپی یه‌كه‌م، ده‌زگای به‌درخان، لوبنان، 2009.
عه‌باس سلێمان سمایل، مێژووی ده‌شتی هه‌ولێر، به‌رگی یه‌كه‌م، چاپی یه‌كه‌م، چاپخانه‌ی دارا، هه‌ولێر، 2004.
كه‌ریم شاره‌زا، برایم ئاغای دزه‌یی و به‌ربه‌ستكردنی به عه‌ره‌بكردنی ده‌شتی مه‌خموور، گۆڤاری قه‌ره‌چووغ، ژماره2، هه‌ولێر، 1999.
غه‌فوور مه‌خمووری، به عه‌ره‌بكردنی كوردستان، چاپی چواره‌م، چاپخانه‌ی تاران، 2020.
قادر عمر علی، چه‌ند لاپه‌ڕه‌یه‌ك له مێژووی مه‌خموور، گۆڤاری مێژوو، ژ 20، هه‌ولێر، 2011.
كاوه نادر، كه‌ندێناوه له نێوان راگواستن و به عه‌ره‌بكردندا، چاپی یه‌كه‌م، چاپخانه‌ی ماردین، هه‌ولێر، 2001.
دووه‌م/ سه‌رچاوه عه‌ره‌بییه‌كان:
علی ابراهیم، العلاقات الدولیه فی وقت السلم، مطبعة دار النهضه العربیه ، القاهره، 2008.
اسماعیل صبری مقلد، العلاقات السیاسیه الدولیه، دراسه فی الاصول والنظریات، مكتبة الاكادیمیة، القاهره، الطبعة الاولی، 1991.
مھنا محمد نصر، معروف خلدون ناجي، تسویة المنازعات الدولیة، القاھرة، مكتبة غریب، 2001.
داروتی جیمس، بالستغراف روبرت، النظریات المتضاربة فی العلاقات الدولیة، ترجمة ولید عبدالحي، مطبعة كاظمة للنشر والتوزیع، الكویت،1985.
علیوة السید، إدارة الأزمات والكوارث (حلول عملیة - أسالیب وقائیة ).القاھرة: مركز القرار للاستشارات، 1997 .
عثمان فاروق السید، التفاوض وإدارة الأزمات، ط1، مصر: دار الأمین للنشر والتوزیع، 2004.
إبراهيم مصطفي إبراهيم، تسوية المنازعات الدولية بالوسائل السياسية والقضائية، رساله ماجستیر، الاكادیمیه اللیبیه، مصراته، 2008.
بوتول غاستون، الحرب والمجتمع (تحلیل اجتماعي للحروب ونتائجھا الاجتماعیة والثقافیة والنفسیة)، ترجمة عباس الشربیني. بیروت"1982.
د. آزاد عثمان، العملية السياسية ومسيرة الفيدرالية في العراق، أربيل، 2012.
عبدالله غفور، التشكیلات الاداریه فی جنوب كوردستان، الطبعة الثالثة، منشورات الاكادیمیە الكوردیه، اربیل، 2014.
جمال بابان، اصول اسماء المدن والمواقع العراقیه، ط1، مطبعة الاجیال، بغداد، 1989.
سێ یه‌م: سه‌رچاوه‌ی تۆره زانیارییه‌كان:
ماڵپه‌ری مه‌عریفه : https://www.marefa.org/
یاسای به‌ڕێوه‌بردنی ده‌وڵه‌ت بۆ قۆناغی گواستنه‌وه له ساڵی 2003:
http://wiki.dorar-aliraq.net/iraqilaws/law/ 20670.html
ماڵپه‌ری لیژنه‌ی باڵای جێبه‌جێكردنی مادده‌ی 140ی ده‌ستوری هه‌میشه‌یی عیراق: http://www.com140.com/paper.php?source=akbar&page= 8
ماڵپه‌ری فه‌رمی پارێزگای هه‌ولێر له‌م به‌سته‌ره: https://www.hawlergov.org/app/node/394
ماڵپه‌ری كۆمسیۆنی باڵای سه‌ربه‌خۆی هه‌ڵبژرادنه‌كانی عیراق: https://ihec.iq/
ماڵپه‌ری رۆژنامه‌ی خه‌بات له‌م به‌سته‌ره: https://xebat.net/ku/%d 8
