دادخوازى (التظلم) له بڕیاری كارگێڕی
DOI:
https://doi.org/10.25156/ptjhss.v5n1y2024.pp313-320Keywords:
دادخوازی (التظلم)، بڕیاری كارگێڕی، دادگای قه‌زای كارگێڕی، جۆره‌كانی دادخوازیAbstract
پوخته
ئه‌م توێژینه‌وه‌یه باس له به‌شێك له مێژوونوسانی سریانی و قۆناغه‌كانی ژیانییان و ئه‌و ڕه‌وشه‌ی پێدا تێپه‌ریوون ده‌كات، تیشك ده‌خاته سه‌ر پێگه‌ی زانایانی ئایینی سریانی كه كۆڵه‌گه‌ی سه‌ره‌كی و سه‌رمه‌شقی نووسینه‌وه‌ی مێژوون له كۆمه‌ڵگای سریانی، به تایبه‌تی له‌هه‌رێمی جه‌زیره وه‌ك مه‌ڵبه‌ندێكی گرنگ له هزری مێژوونوسانی سریانی، مێژوو له تۆماری سریانییه‌كان به‌گوێره‌ی هزرو تێروانینی گه‌وره پیاوانی ئایینی مه‌سیحی نوسراوه ته‌وه، بۆیه كتێبه‌كانیان زیاتر شه‌قڵێكی ئایینی ده‌نوێنن.
ئه‌وه‌ی له تێكڕای هه‌ڵسوكه‌و‌ته یاسایی یه‌كانی ده‌سه‌ڵاتی كارگێڕی دا ده‌بینرێت له دوو ئامراز تێپه‌ڕناكات، یان ئه‌وه‌تا چالاكیه كارگێڕیه‌كه‌ی به تاك لایه‌نی ئه‌نجام ده‌دات به بێ وه‌رگرتنی ڕه‌زامه‌ندی تاكه‌كان و فه‌رمان به‌سه‌ركراوان، یان ئه‌وه‌تا چالاكیه كارگێڕیه‌كه دێته‌كایه‌وه له ده‌رئه‌نجامی پڕۆسه‌ی دان و وه‌رگرتن، ئه‌مه‌ی یه‌كه‌میان پێی ده‌گوترێت بڕیاری كارگێڕی و ئه‌وه‌ی دووه‌میش گرێبه‌ستی كارگێڕی، بڕیارێكی كارگێڕی دروست پێویسته چوار ڕه‌گه‌زی بنه‌ڕه‌تی له خۆ بگڕێت له‌وانه، كارێكی یاسایی یه، ده‌رچوونی له لایه‌ن ده‌سه‌ڵاتی كارگێڕیه‌وه، ده‌ركردنی بڕیاره‌كه به تاك لایه‌نی، لێكه‌وته‌ی یاسایی هه‌بێت، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش دا ده‌بێت پێنچ پایه‌ی سه‌ره‌كی له بڕیاره‌كه بوونی هه‌بێت، له‌وانه محل، هۆكار، ئامانج، شكلیات، تایبه‌تمه‌ندی، له حاله‌تی نه‌مان و له ده‌ستدانی یه‌كێك له‌م ڕه‌گه‌ز و پایانه ڕووبه‌ڕوی بڕیارێكی كارگێڕی نامه‌شروع ده‌بینه‌وه، یه‌كێك له‌و ئامراز و فلته‌ره یاسایی و كارگێڕیه كاریگه‌رانه‌ش بۆ ڕاستكردنه‌وه‌ی ئه‌و بڕیاره بریتی یه له دادخوازی كارگێڕی (التظلم الادارى) كه له ڕێگه‌ی ئه‌م ئامرازه‌وه كه‌سی زه‌ره‌مه‌ند له بڕیاره كارگێڕیه نادروسته‌كه به‌ر له‌وه‌ی ڕوو له تانه‌دان بكات و داوای هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه تۆمار بكات له لای دادگای قه‌زای كارگیڕی، به نوسراوێك سكاڵا و ناڕازیبوونی خۆی ئاراسته‌ی ئه‌م لایه‌نه كارگێڕیه ده‌كات كه بڕیاره‌كه‌ی ده‌ركردووه، داوای پێداچوونه ده‌كات به شێوه‌ی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه یان كێشانه‌وه‌و هه‌مواركردنه‌وه‌ی بڕیاره كارگێڕیه‌كه ده‌كات، گرنگی ئه‌م ڕێككاره كارگێڕیه له‌وه‌دایه له یاسای به‌شێك له ووڵاتان له ناویشیاندا عێراق و هه‌رێم دادخوازی كارگێڕیان واجب كردووه وه پێشمه‌رجه به‌ر له ڕووكردنه دادگای كارگێری، ئه‌مه سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی فلته‌رێكی به خۆداچوونه‌ی گرنگه بۆ كارگێڕی بۆ ئه‌وه‌ی كێشه‌كه‌ی خۆی له‌گه‌ڵ كه‌سی به‌رژه‌وه‌ندیخواز هه‌ر له سه‌ره‌تاوه یه‌كلایی بكاته‌وه به كه‌مترین تێچووی كات و ماندووبون بۆ هه‌ردوولایان، وه هه‌روه‌ها لادانی بارگرانیه‌كی قورس له‌سه‌ر شانی دادگای قه‌زای كارگێڕی به شێوه‌یه‌ك مشغول نه‌كردنیان به‌م وورده كیشانه‌وه‌و خه‌ریك بونیان به كاری سه‌ره‌كی خۆیان به یه‌كلایی كردنه‌وه‌ی ده‌عواو كێشه گه‌وره‌كان.
ووشه سه‌ره‌كیه‌كان: دادخوازی (التظلم)، بڕیاری كارگێڕی، دادگای قه‌زای كارگێڕی، جۆره‌كانی دادخوازی
Downloads
References
. سه‌رچاوه‌كان
1 یه‌كه‌م : یاساكان
ده‌ستوری هه‌میشه‌یی عێراق ساڵی 2005
قانون رقم 17 لسنة 2013 التعدیل الخامس لقانون مجلس شوری الدولة رقم (65) لسنة 1979 المعدل.
قانون مجلس شوری الدولة رقم (65) لسنة 1979 المعدل.
قانون رقم 14 لسنة 2008 قانون مجلس الشوری لاقلیم كردستان العراق
قانون الموارد البشریة فی الحكومة الاتحادیة رقم (11) لسنة 2008 و تعدیلاته بالمرسوم وبقانون اتحادی رقم (17) لسنة 2016.
قانون مجلس الدولة المصری رقم 47 لسنة 1972
یاسای ژماره 5 ساڵی 2008 هه‌مواری یه‌كه‌م بۆ یاسای به‌رزه‌فتكردنی فه‌رمانبه‌رانی ده‌وله‌ت ژماره 14 بۆ ساڵی 1991.
2 دووه‌م: كتێب
د. سجی محمد عباس الفاضلی، دور الضبط الاداری البیئی فی حمایة جمال المدن، الطبعة الاولی، المركز العربی للدراسات و البحوث العلمیة، مصر، القاهرة، 2017
د. شابا توما منصور، القانون الاداری، الطبعة الاولی، 1980.
د. نجیب خلف احمد ، د. محمد علی جواد كاظم، القضاء الاداری، الطبعة الرابعة، مكتبة یادگار، سلیمانیة، 2014
د.ناصر لباد، الاساس فی القانون الاداری، دار المجدد للنشر و التوزیع، الجزائر، الطبعة الاولی، 2011)
د. مازن راضی لیلو، القانون الاداری، منشورات الاكادیمیة العربیة فی دانمارك، سنة الطبع 2008
محمد رضا جنیح، القانون الاداری، مركز النشر الجامعی، الطبعة الثانیة 2008.
د.محمد الصغیر البعلی، القانون الاداری التنظيم الاداری، دار العلوم للنشر و التوزیع، عنابة، 2002
د.ماهر صالح العلاوی الجبوری، مبادئ القانون الاداری، دار الكتب للطباعة و النشر، الموصل، 1996
د.محمد الشافعی أبو راس، القانون الاداری، عالم الكتب، القاهرة، 1990.
د. ماهر صالح علاوی الجبوری، مبادی القانون الاداری ((دراسة مقارنة))، دار الكتب للطباعة و النشر،الموصل، 1996
(د.محمد رفعت عبدالوهاب و د. صالح احمد عجیله، اصول القانون الاداری، 2003، جامعة صنعاء
د. محمود الجبوری، القضاء الاداری، مكتبة دار الثقافة للنشر و التوزیع-عمان، الطبعة الاولی، 1998.
د. محمد ابراهیم خیری الوكیل ، التظلم الادارى فى ضوء اراء الفقه و احكام القضاء, دار النهضة العربية, القاهرة, الطبعة الاولى, 2012
د.مازن لیلۆ راضی، د.زانا ره‌ئوف، د.دانا عبدالكریم، قه‌زای كارگێڕیی، چاپی یه‌كه‌م، كتێبخانه‌ی یادگار، سلێمانی،2020
د. وسام صبار العانی، القضاء الاداری، الطبعة الاولی، المكتبة السنهوری، بغداد، 2015
3 سێیه‌م: تێزی ماسته‌ر و دكتۆرا
محمد سلطان الكعبی، الضمانات التأدیبیة للموڤف العام، رسالة ماجستر مقدمة من جامعة الامارات العربیة المتحدة، الامارات، 2018
رباب فیصل غراب، القضاء الاداری فی دولة الامارات العربیة المتحدة، رسالة ماجستر مقدمة من الاكادیمیة العربیة فی الدنمارك، 2014
مریوان صابر حمد، الجوانب الاجرائیة لانضباط الموظف العام في العراق, رسالة ماجستر مقدمة فی جامعة صلاح الدین، 2006.
4 چواره‌م: توێژینه‌وه ئه‌كادیمیه‌كان (گۆڤاری زانستی)
د.یمینة خضار، الاثر الرجعی فی القرارات الاداریة، مجلة الباحث للدراسات الاكادیمیة-العدد الحادی عشر-2017.
د.محمد طه الحسینی، تعریف القرار الاداری و عناصره، مجلة المحقق الحلی للعلوم القانونیة و السیاسیة، العدد الاول السنة التاسعة 2017.
د. نجم الاحمد، التظلم الادارى, مجلة جامعة دمشق للعلوم الاقتصادیة و القانونیة، المجلد 29– العدد الثالث–2013.
5 پێنجه‌م: ماڵپه‌ڕو تۆڕی ئه‌نته‌رنێت
حكم محكمة الاداریة العلیا بتاریخ 11/1/1969 القضیة 240 لسنة 14 ق المجموعة 1 السنة 14 ص 249، به‌رواری سه‌ردان 19/4/2022
https://elpai.idsc.gov.eg/Judgements/Results
https://iraqld.hjc.iq/ قاعدة التشریعات العراقیة
ماوه‌ی ژیانی بانگه‌شه‌ی پێغه‌مبه‌رایه‌تی كردوه و خه‌ڵكێكیش شوێنی كه‌وتون (ابن خلكان ،1978: 1/123 ؛ الذهبى،1984: 16/ 199؛ البرقوقى، 1986: 1/ 23).
- مه‌لیك ئه‌شره‌ف: موسای كوڕی مه‌لیك عادله، نازناوی مه‌لیك ئه‌شره‌ف موزه‌فه‌ره‌دینه، ساڵی (576ك/1180ز) له میسر له‌دایك بووه، له‌ساڵی (598ك/1201ز) كراوه به سه‌رداری ڕوها، كه‌سێكی به‌توانا و لێهاتوو بووه، له ساڵی (635ك/1237ز) كۆچی دوایی كردووه (سبط ابن الجوزي،1952: 8/710؛ ابو شامة،1997: 4/486؛ ابن خلكان، 1978: 5/ 230) .
- ساڵی (1986ز) له لایه‌ن (ئه‌لبیر ئه‌بونا)وه بۆ عه‌ره‌بی وه‌رگێردراوه.
-. باسلیۆس كوڕی شومنه: له كۆتای سه‌ده‌ی (11ز) و (5ك) له خێزانێكی خانه‌دان له ڕوها له‌دایك بووه، له كڵێسا خوێندویه‌تی و پله‌ی به‌رزبوه‌ته‌وه بووه به كاهین، جه له زمان و ڕۆشنبیری سریانی زمانی عه‌ره‌بیشی به‌باشی زانیوه، دوای ئه‌وه‌بوو به مه‌تڕانی كیسوم، به فه‌رمانی جوسلینی دووه‌م گوازراوه‌ته‌وه بۆ ڕوها، له ساڵی (1169ز/565ك) له‌كاتی گه‌مارۆدانی شاره‌كه له‌لایه‌ن نوره‌دین زه‌نگی مردووه (Moosa,2003:49 ؛74 Macevitt, 2004: ؛ ابونا،1996: 423).
- هه‌ردوو به‌ندی ژماره (526، 527) له لایه‌ن وه‌رگێڕه‌وه ژماره‌یان بۆ دانراوه، دانانی ژماره بۆ به‌نده‌كان له لایه‌ن ڕه‌هاوی نادیاره‌وه به‌دور نه‌بووه له هه‌ڵه (الرهاوي المجهول، 1986: 2/ 83-84،133-135، 263-264)
Polytechnic J. Hum. Soc. Sci.: A Periodical Open Access Scientific Journal